Jedan od najčešćih problema s kojim se susreću roditelji po izlasku bebe iz porodilišta je pojava novorođenačke žutice. Kako ocijeniti da li se radi o bezazlenoj prolaznoj pojavi ili žutica ozbiljno ugrožava zdravlje djeteta? Subjektivni dojam o boji kože i beonjača može prevariti. Boja može varirati tokom dana, a zavisi i pri kakvom osvjetljenju posmatrate dijete. Osnovna boja kože također ima značaj, pa je kod tamnoputog djeteta ovu promjenu teže primijetiti.

Šta je to novorođenačka žutica?

Po rođenju dijete počinje disati te se smanjuje potreba za velikim brojem eritrocita koje ima prije rođenja. Ovi eritrocitise razlažu u slezeni, a bilirubin koji pri tome nastaje se metabolizira u jetri. Nezrela jetra novorođenčeta često nije u stanju da metabolizira tu veliku količinu bilirubina, te se on u višku pojavljuje u krvi i uzrokuje žutilo kože i beonjača.

Osim uobičajene razgradnje eritrocita kod novorođenčeta na intenzitet žutice utiču dodatno nedonošenost, infekcija, porodna trauma –hematom, gladovanje djeteta, hipotireoza, nasljedna oboljenja eritrocita koji su podložniji hemolizi odnosno razgradnji, oboljenja jetre i žučnih vodova, te bolesti crijeva koje usporavaju njihovu pasažu. Teži oblici novorođenačke žutice se javljaju zbog inkopatibilnosti odnosno nepodudaranja Rh faktora, rjeđe ABO sistema krvnih grupa majke i djeteta.

Bilirubin u krvi se pojavljuje u obliku tzv. direktnog-konjugovanog bilirubina i indirektnog -nekonjugovanog bilirubina. Konjugacija se odvija u jetri i zavisi od zrelosti i kapaciteta enzimskog sistema jetre. U fiziološkoj žutici novorođenčeta u krvi prevladava indirektni bilirubin. Konjugovani bilirubin se izlučuje u žuč a zatim u crijevo. Jedan dio već izlučenog bilirubina se ponovo vrati u krv, a njegova količina zavisi od brzine pasaže crijeva, odnosno uspostavljanja ritma pražnjenja.

Kod donošenog novorođenčeta maksimalna koncentracija bilirubina se obično javlja 48-72 sata po rođenju i normalizira se do kraja drugog tjedna. Klinički vidljiva žutica se javlja pri koncentracijama bilirubina 85-120 umol/l ( 5-7 mg/dl). Kod nedonošene djece su koncentracije bilirubina veće sa nešto drugačijom dinamikom, ali ova djeca zbog same nedonošenosti obično duže ostaju u bolnici te se taj problem rješava tokom hospitalizacije. Poremećena dinamika hiperbilirubinemije u smislu pojave žutice već prvi dan, visokih koncentracija bilirubina ili produženog trajanja je signal za ozbiljan dijagnostički i terapijski pristup.

Dijete sa žuticom, koje dobro jede, budi se samostalno na hranjenje, krepko plače, ima zlatno žute stolice obično ima samo fiziološku žuticu novorođenčeta. Međutim ukoliko je novorođenče uspavano i slabije jede gubi glavni podsticaj za odstranjivanje bilirubina, a to je hrana i pražnjenje crijeva. Tako upada u začarani krug poremećaja metabolizma. Takvo novorođenče obično treba pomoć da bi savladalo nastalu situaciju.

Produžena žutica dojenog djeteta

Majčino mlijeko može sadržati veće koncentracije pojedinih spojeva koji remetei metabolizam bilirubina u jetri djeteta. Zbog toga ova djeca imaju tzv. produženu žuticu dojenog djeteta. Rijetko je ova vrsta žutice toliko izražena da zahtijeva kratkotrajni prekid dojenja i obično spontano nestaje nakon nekoliko tjedana.

Zašto je hiperbilirubinemija opasna?

Bilirubin u krvi je uglavnom vezan za protein albumin. Ako je bilirubin u višku i premašuje kapacitet albumina postoji opasnost da iz krvi prolazi u mozak, prvenstveno bazalne ganglije i izaziva bilirubinsku encefalopatiju. Koncentracija bilirubina pri kojoj se može javiti encefalopatija nije fiksna. Ona zavisi od niza faktora koji su usko vezani za kondiciju djeteta. Posljedice encefalopatije mogu biti trajne u smislu razvoja dječije paralize, gluhoće i mentalne retardacije.

Dijagnostika

Mjerenje bilirubina predstavlja rutinsku dijagnostičku metodu. Postoje transkutani bilirubinometri koji preko kože bez vađenja krvi određuju indeks boje koji korelira sa koncentracijom bilirubina ili čak mogu izmjeriti i koncentraciju. Na ovaj način brzo možemo napraviti probir djece koja trebaju određivanje bilirubina iz krvi i djece koja se mogu pratiti mjerenjem preko kože. Kod viših koncentracija bilirubina uključuju se i druge laboratorijske pretrage.

Terapija

Kod slabije i srednje izražene žutice forsira se hranjenje, u intervalima od 2 sata, po potrebi uz buđenje bebe, da bi se pojačao fiziološki put izlučivanja bilirubina stolicom. Ukoliko bilirubin dostiže koncentracije koje zahtijevaju fototerapiju onda se dijete stavlja u inkubator, potpuno razodjenuto i izlaže svjetlosti određene valne dužine. Pri tome se u koži i kožnim kapilarama bilirubin mijenja u izomere koji se izlučuju preko jetre u žuč ali neovisno o kapacitetu za konjugaciju. Ponekad ni fototerapija nije dovoljna te se pristupa izmjeni krvi djeteta tzv. eksangvinotransfuziji.

Rh inkopatibilnost

Posebnu pažnju moramo posvetiti novorođenačkoj žutici usljed inkopatibilnosti Rh faktora majke i djeteta. Rh negativna majka koja nosi Rh pozitivno dijete može stvarati antitijela protiv njegovih eritrocita. Ovisno u kom periodu trudnoće se ostvari kontakt majčinih antitijela i djetetovih eritrocita može doći do oboljenja ploda ili se dijete rodi zdravo, a potom ima izraženu žuticu sa eventualnim posljedicama. Do miješanja djetetove i majčine krvi dolazi najčešće pri porodu. Svaka trudnoća, pa i ako se završila pobačajem može isprovocirati majčino tijelo na produkciju ovih antitijela, tako da plod u narednim trudnoćama biva ugrožen. U slučaju trudnoće Rh negativne majke sa Rh pozitivnim ocem preporučuje se preventivno davanje anti-Rh(D) imunoglobulina (RhoGAM) u 28. tjednu trudnoće i ponovno unutar 72 sata nakon poroda Rh pozitivnog djeteta. Na ovaj način se sprječava da majka stvori vlastita antitijela koja ostaju u njenom organizmu. Osim toga tokom trudnoće se preduzima niz drugih mjera koje su u domenu ginekologa.